Search records
Results

Yn Gareyder [The Gardener]

https://youtu.be/O58AXnsnHbo

Date(s): 1983

Transcript: Paul Lebiedzinski - Yn Gareyder as Bardagh Rhumsaa.

Va Paul, ny Paayl ayns Gailck, ruggit ayns Doolish, Ellan Vannin, yn shiaghtoo laa jeig jeh Mee Luanistyn sy vlein nuy keead jeig nane jeig as daeed (1951) , as er ny vashtey myr Paul Aleksander Lebiedzinski. Va e voir as e ayr nyn volteyryn, as hie yn jishig echey hug yn keird shen lurg da v'er n'aagail Shirveish Aer Hostyn myr pilot-caggee sy Nah Chaggey Mooar. V'eshyn ny Pholynnagh veih bailey beg Çheerey er brooghyn yn awin Vistula as phoos eh ben jeh sluight Yernagh tra haink eh dy vaghey ayns Mannin.

Ec y traa shen va lught-thie Lebiedzinski baghey ayns Bayr SkylleyChreest ayns Rhumsaa, ayns thie earroo kiare jeig, agh tra nagh row Paayl agh ny oikan, ren e ayr as e voir scarrey-poosee ry-cheilley. Eisht hie Paayl as e vummig son dy chummal ayns thie as shapp t'ad gra "Forest View" rish to jeeaghyn er Skyal.

Tra va Paayl gaase seose va'n vummig echey freayll shapp folteyrys, as phoos ee reesht. Ayns ny bleeantyn nuy keead jeig shey jeig as daeed (1956) as tree feed as tree (1963) ruggyr y ghaa lieh-vraar echey; Robbie yn fer shinney as Markys yn fer s'aa. Va lhiass-ayr Phaayl enmyssit Robert Kinnin, as v'eshyn hene woish yn lught-thie ard-ghooghyssagh shen ayns Rhumsaa, as ad nyn eeasteyryn. As b'lheu shen yn "Master Frank", yn baatey-eeastee shinney ayns Rhumsaa, t'ad gra Tammylt beg ny lurg shen hie Paayl son dy vaghey marish yn warree echey ayns Straid ny Killey, er-y-fa dy row yn vummig ro harroogh, t'eh gra, lesh yn dellal eck myr folteyr. Earroo kiare as daeed (44) yn thie v'eh cummal ayn, er cheu elley yn raad woish Caugherty yn fuinneyder. Agh, atreih, -Lain straid shen as ooilley an and shen ersooyl tammylt mooar dy hraa nish.

Schoill Noo Maghal yn schoill Catoleeagh ayns Rhumsaa yn vun schoill hie Paayl huggey dys v'eh un vlein jeig dy eash; eisht hie eh dys yn Ard-schoill. Cha ren eh coontey monney jeh'n schoill edyr. Cha row Paayl agh ny sthuggey ec y traa shen, as cha daink eh dy mie rish ny pohnaryn elley edyr. Va'n postyragh as yn braggartys cur yn olk er, as v'eh coontey dy row uss jummal dty hraa tra v'ou jannoo spoyrt.

Ayns yn Ard-schoill tra v'ad goaill padjer moghree, t'eh gra, va ny Catolee er nyn rheynney veih ny schoillaryn elley – Protestoonee yn chooid smoo jeu - as v'ad shen jannoo craid orroo dy kinjagh, as s'olk lesh Paayl yn red shen. Yn slane traa v'eh ec y schoill v'eh dy kinjagh sy vrastyl "A", yn ard-vrastyl, agh foast v'eh goaill foddeeaght ny yei yn laa tra veagh eh queig bleeaney jeig dy eash, tra oddagh eh yn schoill y aagail. Va'n spoyrt ny red mooar syn Ard-schoill ec y traa shen, t'eh gra, as v'eh coontey dy row eh mee-chiart tra b'eign da dy chooilley pheiagh goll magh dy chliaghtey shen.

Cha row monney fo’n tooill echey tra daag eh yn schoill ny chooylloo. Hoshiaght hie eh dy ynsaghey yn keird myr folteyr mraane ayns Doolish, agh lurg tammylt beg daase yn shapp ro phlooghaneagh da, er-lheh ayns chiass yn touree. As tra va'n uinnag er ny osley harragh smoghan atchimagh dy eeast as spollagyn stiagh! As myr shen lurg tammylt dirree eh ass yn startey shen, as hooar eh job marish e lhiass-ayr myr fer-obbree troggal thieyn. Lurg shen va startaghyn dy liooar echey, myr t'eh gra. V'eh keayrt ny choodeyder, keayrt ny vanishteyr ayns shapp aa-laue, keayrt elley ny vanishteyr ayns shapp creck key-riojey (yn jees oc feeu son veg!). Eisht v'eh gobbyr myr fer-obbree er gowaltys ennagh my hwoaie woish Rhumsaa, as eisht myr jeesleyder, eisht myr pasheyder; keayrt v'eh gobbyr myr fer-obbree ayns Thie-nieeaghan Rhumsaa, as eisht myr pasheyder reesht, eisht myr fer-coonee ayns ard-vargey Lipton, as fy yerrey v'eh gobbyr da Boayrd ny Keylljyn sy gheurey, agh cha dannee eh aynshen agh un laa! Ec y jerrey sy vlein nuy keead jeig tree feed as shiaght jeig (1977) hoshee eh dy obbraghey dasyn hene.

Yn traa va ram startaghyn echey ren e vummig garraghey thie daa cheayrt, as ec y jerrey haink ad dy vaghey er y Vayr-Geinnee ayns Rhumsaa, ayns thie enmyssit "Springbank". As v'eh aynshen woish y vlein nuy keead jeig tree feed as daa yeig (1972) dy ghow Paayl toshiaght, myr t'eh gra, dy screeu daanyn as arraneyn. Yinnagh eh screeu mychione dy chooilley horch dy red mychione yn obbyr echey, mychione sleih v'eh gobbyr rArish, mychione reddyn va taghyrt veih laa dy laa, er-lheh mychione cooishyn politickagh. As ayns ny reddyn shen oddagh eh ve aitt erskyn insh, as ayns cooishyn politickagh loonagh as lane dy ghrinderys.

Ny keayrtyn yinnagh eh daan trome-chooishagh mychione reddyn va bentyn rish seihll yn Ellan ny bentyn rish e heihll hene - ny keayrtyn yinnagh eh daan graih va lane dy smooinaghtyn ynrick as ennaghtyn firrinagh. She ayns daanyn myr shen dy vaik mayd Paayl myr persoon ennaghtagh as mioyral, eer fo'n jalloo bioyr gastey echey; ayndaue shen neesht ta shin cosney shilley cheu-sthie yn theihll echey -ny keayrtyn seihll ta lane dy gherjys, ny keayrtyn lane dy hrimshey.

Dy cliaghtey t'eh screeu ny daanyn as arraneyn echey ayns lioaryn roortys myr shoh, as s'taittin lesh goaill ymmyd jeh ny lettyryn mooarey tra t'eh screeu. Er-hoh diu nish paart dy ghaan leah va scruit echey - Sweet Molly of the Southlands Fair - ayns Baarle gollrish ooilley ny daanyn elley echey.

Mysh yn un traa haink eh dy ve ainjyssagh rish Thomas Brew, yn thooder woish Sulby, as my-e-chione shen to Paayl er screeu daanyn dy liooar. T'eh er n'ynsaghey ram woishyn bentyn rish yn thooderys, as t'eh er ve thoo thieyn m'rish Thomas ayns buill gollrish Purt chiarn as Yn Niarbyl, as eer ayns Rhumsaa hene.

Toshiaght ny jeih as tree feedyn (1970s) haink ram Manninee dy ve imneagh dy mooar mychione yn earroo mooar dy yoarreeyn - Sostnee yn chooid smoo jeu - va sheet dys Mannin son dy vaghey ayn. V'ad çheet rish jeih bleeaney roish shen er cuirrey veih Reiltys Vannin hene, myr cooid jeh'n New Resident Policy oc, agh cha nee agh jeih bleeaney ny s'anmey da daase ny earrooyn cho mooar. V'eh fo'n Reiltys argid y chosney dy chooilley vee sy vlein ayns ynnyd tree meeghyn sy tourey woish yn imbagh thurrysagh, as er shen sleih berchagh v'ad laccal. Agh kyndagh rish yn berchys oc v'ad shen abyl kionnaghey thieyn ec priosyn va foddey ro and da ny Manninee hene, as chammah's shen v'ad kionnaghey thalloo va dy mie son yn eirinys, as troggal plaasyn as thieyn dendaisagh er. Nane jeu va imneagh
dy liooar va Paayl hene, as shoh daan ard-ghooghyssagh ren eh
screeu my-e-chione.

PAAYL: "They'll not build one bungalow".

Yn Partee Ashoonagh - Mec Vannin ren eh cosney erskyn thousane dy olteynyn - foddey smoo na myr va claightey - woish yn sleih cadjyn kyndagh rish noidys yn Phartee rish yn polisee shen. Chammah's shen va troddan mooar currit er bun ec gleashaght follit v'ad gra FO HALLOO rish. As slaah boallaghyn as cur magh pabyr fo'n ennym FO HALLOO cooid yn troddan oc. As fey yn troddan shen va boallaghyn as cleaghyn dy liooar jeh thieyn noa slaaht oc.

Va'n pabyr shen FO HALLOO cliaghtey sheet magh un cheayrt sy veeec y traa shen, as aynjeh oddagh oo feddyn mynreddyn bentyn rish dellalyn ouryssagh nagh row ry akin ayns pabyryn niaght gollrish yn Examiner, myr sampleyr. Ny mast' oc shen, as cassid jeant orroo jeh dellalyn y lheid shen, va olteynyn yn Chiare as Feed as sleih elley ayns ynnydyn reilltyssagh yn Ellan. Ren ny meoiryn-shee, as eer Tinvaal hene, mustheyr mooar mychione yn slane red, as ren ad nyn gooid share son dy chur yn troddan fo chosh, agh ayns fardail, v'eh jeeaghyn. Hooar ny troddanee cooney mooar foddey as lhean fud yn Ellan, eer woish sleih va gobbyr da'n Reiltys hene!

Er-lhimmey jeh daa cheayrt, choud as to fys ain, cha row slander erbee goit ec ny meoiryn-shee, as cha dooar ad shen magh er chor erbee quoi va cheu-heear yn phabyr FO HALLOO. Ec y jerrey b'eign da Tinvaal slattyssaghey plannyn dy chur lhietrymmys er yn earroo dy hieyn oddagh goll er troggal syn Ellan dy chur keeshyn er yn tuarymaght, as dy chur er olteynyn yn Chiare as Feed dy hoilshaghey magh yn parteeys va oc ayns dellal erbee v'ad goaill ayrn ayn.
Mysh y vlein nuy keead jeig tree feed as queig jeig (1975) va kiaulleyderyn cliaghtey sheet ry cheilley oie Jeheiney ec yn thie-lhonney ayns Tholt y Will son dy ghoaill arrane as dy chloie kiaull. Balladyn Yernagh yn chooid smoo jeh'n stoo va cloiet oc, as va Paayl cliaghtey sheet hug ny seshoonyn shen.

Carrey mooar da Paayl ta Shorys y Creayrie, as v'eh ginsh dou red ny jees mychione ny seshoonyn breeoil shen va summit ec Tholt y Will jeih bleeaney er dy henney.

COLOAYRTYS BEG

Blein ny ghaa er dy henney chionnee Paayl thie da hene heose ayns Windsor Terrace ayns Rhumsaa. T'ad gra Bleak House rish kyndagh rish genney dy stoo-thie ta ayn. Ta Paayl maynrey dy liooar aynshen as share leshyn baghey ayns aght Spartagh, myr yiarragh ad. S'liack lesh Paayl cloie yn kishtey-kiaullee da hene, ny keayrtyn sy gharey cheu-heear yn thie. Hooar eh yn symm echey sy chishtey-kiaullee, t'eh gra, woish Thomas Brew hene.

Yn Phaggad Vree, keayrt dy row moyrn yn Ellan as rish keead as lieh-cheead blein colught seyr veih kiangle rish colught erbee elley. Agh ec jerrey Mee ny Mannan yn vlein shoh chaie va covestey ayn eddyr yn Phaggad Vree as Sealink-Manx Line va shiaulley eddyr Doolish as Heysham. Lesh yn covestey shen vrish yn Phaggad Vree yn kiangle mooar lajer va echey rish Lerpool, er aght ennagh "Ard-valley" Ellan Vannin.

Agh myr to fys ain ooilley hoshee reddyn dy gholl aggairagh tra haink yn covestey gy kione, er-lheh lesh yn brat-thong noa va oc, yn "Mona's Isle". Shenn vaatey v'ayn dy firrinagh va kionnit oc woish colught Townsend-Thoresen. V'ee ny hoie ro and ass yn ushtey, as kyndagh rish shen b'liooar fynneraght ny geay veg dy chur lhietrymmys urree cosney stiagh sy phurt ayns Doolish. Va boiraghyn oc lesh yn tidey ayns Heysham, v'ad gra, as va doilleeidyn oc cur er cheer ny pashneyryn neesht. Chammah's shen vain baatey anmagh goll magh as sheet stiagh. Ga dy vel eh fo'n Phaggad Vree nish shirveish y chur er bun reesht eddyr Doolish as Lerpool daa cheayrt yn çhiaghtin sy tourey shoh sheet, ta sleih dy liooar ayn gra nagh ihisagh ad er n'aagail Lerpool ec y toshiaght. Va spotchyn as skeealyn dy liooar goll mygeayrt ayns Mannin mychione y chooish ec y traa. Shoh Paayl lesh paart dy ronneeaght my-e-chione.

Rish ny smoo na jeih bleeaney dy hraa nish ta Paul Lebiedzinski croo as screeu daanyn as arraneyn - paart aitt, paart sie, paart trome-chooishagh, paart loonagh as grinderagh. Agh feer Vanninagh yn red t'eh jannoo. Keayrt dy row va daanyn y lheid shen ayns Gailck, agh nish t'ad ayns Baarle (ram jeu aghterbee), er-y-fa dy re Baarle Olengey ny Manninee y laa t'ayn jiu. Agh ec y traa cheddin ta'n Ghailck bishaghey dy niartal, as foddee dy jig yn Ghailck er yn çhenn tradishoon shoh reesht. Quoi ec ta fys? Agh sy Ghailck ny sy Vaarle, choud's ta'n tradishoon shoh tannaghtyn as cummal magh, shen yn red scanshoil, as shen yn treisht mooar ta orrin.

YN JERREY

Scope & Content: Yn Gareyder (The Gardener) is a documentary film of Paul Lebiedzinski and his poems. Lebiedzinski's poetry features throughout the film and are broad in nature, some humorous some satirical and others more serious. Many of his poems reflect his view of contemporary events on the Isle of Man and the film sets selected poems into context, giving historical background to the themes mentioned.

The film is narrated in Manx by Brian Stowell and the poems are recited in the original English.

Language: Manx and English

Collection: Film Archive

Level: ITEM

ID number: FA 0133/3

Comments

Optional, not displayed

Manx National Heritage (MNH) will always put you in control of the information we send you. Read our privacy policy

Archive catalogue